Tundimi për udhëheqësit e fortë
Historiani anglez Ian Kershaw ka studiuar nga afër anën e errët të historisë – është ai biografi më i madh i Adolf Hitlerit, mishërimi i së keqes. Por sapo ka botuar edhe librin “Njeriu i fortë” që kalon në lupë disa udhëheqës politikë, të cilët formësojnë kohën në të cilën jetojnë.
Ju thoni se personalitetet e forta, karizmatike, janë gjithmonë të pranishme në momentet e krizave. Dhe vini në dukje faktin se vetëm njëri nga personazhet tuaja nuk u afirmua në një moment krize, edhe pse më pas e gjeti veten duke përjetuar një prej krizave më epokale (rënien e murit të Berlinit) që askush nuk e priste. Po flas për kancelarin gjerman Helmut Kohl. A mendoni se ndryshe nga Kohl, Gorbaciov ishte i vetëdijshëm për krizën e Bashkimit Sovjetik, edhe pse ndoshta jo për fundin që do të kishte?
Kriza është një ndër dimensionet kryesore të librit për të kuptuar mënyrat përmes së cilave u ka hapur rrugë disa njerëzve për të marrë pushtetin, shpesh herë me pasoja katastrofike. Mund të supozohet se sa më e fortë dhe e gjithëanshme të jetë kriza, aq më i madh është shkatërrimi i formave ekzistuese të qeverisë dhe më e madhe mundësia që një individ i vetëm ta ushtrojë pushtetin në një rreze të gjerë, shpesh herë në formë despotike. Gorbaciov u ngjit në pushtet kur Bashkimi Sovjetik po përballej me probleme të mëdha strukturore, ekonomike dhe politike, edhe pse nuk ishte ende në buzë të greminës. E kuptoi shpejt se do ta merrte përpara një ndryshim rrënjësor, të cilin nuk mund ta kontrollonte. E nisi me vullnetin për të reformuar sistemin, por përfundoi duke e shkatërruar krejtësisht.
Ato tuajat nuk janë biografi, por analiza të pushtetit. Si e kanë marrë, si e kanë mbajtur, e çfarë trashëgimie kanë lënë. Arritët në ndonjë përfundim apo reflektim që nuk e kishit bërë më parë në punën tuaj historike?
Unë kam punuar gjerësisht në tema të ngjashme ose të përafërta, sigurisht edhe në biografinë time të Hitlerit, kështu që në këtë libër nuk ishte fjala për të arritur në përfundime që nuk i kisha hasur kurrë më parë. Por mësova shumë për individët që po shqyrtoja. E thënë në mënyrë të përgjithshme, u trondita edhe një herë nga rreziku i kërkimit të një individi për të gjetur shpëtim kombëtar, i cili zakonisht ofron zgjidhje të thjeshta për probleme të komplikuara dhe shpesh të pazgjidhshme. Të ngjisësh në pushtet dikë, zakonisht një personazh në dukje mahnitës, i cili pretendon se ka ilaçin e zgjidhjes së krizave për një shoqëri, historikisht ka qenë një fatkeqësi. Mësimi i sotëm është se duhet të jemi shumë kritikë dhe të kujdesshëm në marrjen e mesazheve prej politikanëve populistë. Kujdes nga çfarë dëshironi!
Ju jeni autori i një prej biografive më të rëndësishme të Hitlerit. Në këtë galeri personazhesh, ai është ndoshta më anormali, më i ndryshmi, më “i madhi” në negativitetin tragjik. A është kështu?
Në hyrje të librit, unë e refuzoj konceptin e “madhështisë” historike. Është e pamundur ta përkufizosh termin në çfarëdo mënyre që e bën atë të dobishëm nga pikëpamja analitike. Në një kuptim të përgjithshëm, do të thotë se një individ ishte jashtëzakonisht i rëndësishëm dhe domethënës. Por kjo do të thotë të japësh një gjykim moral pozitiv. Ndoshta për të kaluarën e largët nuk ka rëndësi ta gjykosh një individ si një lider “të madh”. Por në historinë e re, është e pashmangshme. Të mendosh se Hitleri mund të shihet me "madhështi negative" do të injoronte aspektin moral të një lideri politik i cili ishte përgjegjës për Luftën e Dytë Botërore dhe genocid. Në vend që të përdor një term të papërcaktuar, të ngarkuar moralisht, i cili megjithatë është subjekt i ndryshimit të vlerave me kalimin e kohës, unë preferoj të fokusohem në vlerësimin e ndikimit, një koncept që është i ndarë nga morali dhe mund të aplikohet për udhëheqësit që i shohim si personifikimi politik i së keqes, por edhe për ata për të cilët mund të ndjejmë admirim.
Historia e shekullit XX është përcaktuar nga udhëheqësit politikë, apo këta ishin rezultat i dinamikave që s’mund t’i kontrollonin por vetëm t’i përfaqësonin?
Libri flet për përcaktime jo personale të një dominimi personal. Në këtë qasje, përcaktuesit strukturorë krijojnë potencialin që një individ ta formësojë personalisht historinë. Nuk ka, siç theksoj, asnjë formulë matematikore për vlerësimin e roleve individuale të liderit dhe përcaktuesve jopersonalë të ndryshimit historik. Secili prej tyre e ka marrë pushtetin në kushte që nuk i kishte krijuar, por prej të cilave gjithsesi përfitoi. Pa këta individë, historia do të ishte ndryshe. Por sado të fuqishëm që ishin, nuk mund t’i kontrollonin të gjitha forcat që i kishin sjellë në pushtet apo që shoqëronin ushtrimin e tyre të pushtetit. Lufta jep shembullin më të dukshëm, siç duket qartë në rastet e Benito Musolinit dhe Adolf Hiterit.
Ndikimi i personaliteteve të veçantë, sipas jush, është më i madh pas tronditjeve të mëdha politike dhe ndodh më rrallë në demokraci. Edhe pse ju kufizoheni në Europën e shekullit të kaluar, si e shihni në këtë shekull rolin e figurave si Trump, Putin, Xi Jinping, Erdogan?
Duhet të presim edhe ca kohë përpara se të vlerësojmë plotësisht trashëgiminë e tyre. Por që tani është e qartë se këta njerëz, personalisht, kanë një rëndësi shumë të madhe në formimin e shekullit XXI. Secili prej tyre përfaqëson rryma politike dhe shoqërore tashmë ekzistuese në vendet e veta, por secili ka lënë pa dyshim një gjurmë të madhe personale në historinë e vendeve të tyre dhe të gjithë botës.
*Ian Kershaw është historian anglez, që ka punuar gjerësisht në historinë e Gjermanisë në shekullin e kaluar. Njihet si biografi më i mirë i Adolf Hitlerit dhe Gjermanisë naziste. Gjatë karrierës së tij ka qenë profesor në Universitetin e Sheffield dhe këshilltar në BBC për dokumentarët historikë. Intervista u përkthye në shqip nga Erjon Uka.