Kur njoha vendin tim
Elena Kostyuchenko rrëfen shembjen e së vërtetës dhe “takimin” me gazetaren ruse, të vrarë në vitin 2006, Anna Politkovskaya.
E Martë 2 Maj 2023, 20:35
Erjon Uka
Nga Elena Kostyuchenko/ Kur isha pesë vjeç, zbulova se duhej të vdisnim. Të gjithë. Edhe mamaja. Pak më vonë, kuptova se ajo edhe mund të mos vdiste nga pleqëria, se mund të mos vdiste ndonjë ditë të largët të së ardhmes, por pikërisht në atë moment për faj të “banditëve”. Nisa të kisha frikë mbrëmjeve. E keqja afrohet më shumë darkave, errësira i jep krahë. Ulesha në pragun e dritares dhe shihja errësirën. Kështu do t'i tregoja nënës time rrugën për në shtëpi, mendoja se do ta mbroja. Ndonjëherë ankthi bëhej shumë i fortë. Kështu merrja kutinë e kallajit me kopsa dhe i shikoja një nga një, si thesar. Ato e largonin paksa frikën.
Në klasë të tretë, i pashë nga afër. Ishin “banditët”. Po kthehesha në shtëpi duke i rënë shkurt mes lagjeve, jo përgjatë rrugës kryesore. Mamaja ma kishte ndaluar, por doja të nxitoja dhe të arrija shpejt. Në një farë pike, pashë tre burra, plus edhe një të katërt në anën tjetër. Në kujtimet e mia, mbanin veshur pallto të zeza lëkure, por ka shumë mundësi që këto t’ua kem veshur unë më vonë. Njëri prej të treve thotë shumë fjalë të pista, tjetri nxjerr një pistoletë: është e vogël, e zezë. Futem në pallatin më të afërt në pritje të të shtënave. Janë dy në total. Pres edhe pak, pastaj dal nga ndërtesa. Burri që ishtë në anë, tashmë gjendet përtokë dhe ka një pamje të çuditshme, me diçka të kuqe pas veshit. Nuk ka gjurmë nga banditët e tjerë. E kaloj njeriun e shtrirë duke i rënë përqark, dhe vrapoj drejt shtëpisë.
Nuk i thashë asgjë mamasë. E dija se frika mund ta ndalonte zemrën dhe fëmija brenda meje donte që ajo të vazhdonte të ishte gjallë. Banditët ishin faj i Boris Jelcinit, siç ishin faj i tij edhe errësira tej dritares, mbrëmjet gjatë së cilave mamaja kthehej vonë nga puna dhe unë e prisja në shtëpi, si edhe paratë që s’na dilnin kurrë. Në këtë pikë e kisha mësuar se çfarë ishin paratë dhe sa vlenin. Në shtëpi s’kishte asnjëherë për të ngrënë. Kur isha nëntë vjeç, nisa të këndoja në një lloj kori: hera-herës jepnim shfaqje në spitale dhe në qendrat kulturore. Na paguanin: tridhjetë rubla koristët, gjashtëdhjetë solistët. Unë doja të bëhesha soliste. Gjashtëdhjetë rubla për mua ishin shtatë bukë të zeza.
Më fal mami, e pyesja, nëse Bashkimi Sovjetik ishte një vend kaq i bukur, përse nuk e mbrojtët? Na gënjyen, përgjigjej ajo. Jelcini na gënjeu. Fillova t’i shihja lajmet me shumë inat. Prisja të dëgjoja që Jelcini kishte vdekur. Nëse do të ndodhte, me siguri do ta jepnin lajmet. Por ai s’vdiste kurrë. Vdisnin të tjerët. Ishin zakon funeralet në ato vite dhe në oborrin e shtëpisë sonë kishte gjithmonë ndonjë arkivol të mbuluar me një leckë të kuqe. Afrohesha dhe pyesja: Pse ka vdekur?
Pse vdiq? Vdisnin nga pirja e tepërt, sepse ekzekutoheshin, gjendeshin në mes të breshërisë së plumbave ose vriteshin gjatë grabitjeve, vdisnin në spitale pa barna dhe pa mjekë. Mamaja ime nuk vdiq, përkundrazi, vështrimi im e mbronte. Herë pas here, arrija ta sfidoja Perëndinë. Nëse mami vdes, i thoja, unë do të iki të jetoj në pyll: çfarë do të bësh atëherë?
Isha në klasë të shtatë kur Jelcini na bëri një surprizë. Ishte Viti i Ri, dhe nga televizori më tha mua dhe nënës sime: jam i lodhur, do iki. Nuk ishte më President. Mrekullia e Vitit të Ri. Mamaja ime qante dhe qeshte, teksa merrte në telefon miqtë. Unë mendoja: mirë, tani gjërat do të ndryshojnë.
Pas gjashtë muajsh erdhën zgjedhjet. U zgjodh Putini. Nuk i ngjante hiç Jelcinit. Ishte i ri, sportiv, i kishte sytë e kristaltë. Sytë ishin e vetmja gjë prej fytyrës së tij që të ngeleshin në mend. Zëri kishte një veçanti: gjithmonë dukej se ishte në prag të shndërrimit në hamullimë. Nga ana tjetër, kur Putini buzëqeshte, të gjithë rreth tij dukeshin të lumtur. Nëna ime nuk e kishte votuar. Ai është nga KGB-ja, thoshte. E dija se çfarë ishte KGB-ja: të shkalla jonë jetonin dy agjentë. Njerëz maniakë dyshues dhe nuk përshëndesnin kurrë. Nuk kishim lidhje.
Ditën e zgjedhjeve zbrita në lagje. Votove për Putinin?, pyesnin të gjithë duke u kthyer nga qendrat e votimeve. Po normal, sigurisht. Më pyetën edhe mua, për mamanë time. Thashë jo, thashë se ne votonim për komunistët dhe atëherë fëmijët e tjerë më thanë se komunistët kanë ca që janë nëndhé. Për pak sa nuk u zumë. Të gjithë besonin se Putini do t’i mbronte. Pak përpara zgjedhjeve, në disa qytete, pati pallate që u hodhën në erë. Kështu mësuam fjalën “terrorizëm”. Natën, burrat e pallatit tonë, bënin rojë me turne që të mos na vinin minat. Duhet t’i vrasim të gjithë terroristët, thoshte Putini, dhe kështu që s’pati më shpërthime pallatesh.
Ai nisi një luftë të re në Çeçeni, unë nisa të laja shkallët. Isha thuajse e rritur dhe doja të fitoja diçka për t’ia lehtësuar lodhjen mamasë. Por ishte kaq e lodhshme, sa kur kthehesha nga shtëpia bëja si ajo: ulesha në divan me këpucë për “të qetësuar këmbët”. Mamaja nuk më bërtiste. Televizori punonte gjithmonë e më keq, dhe nga filigrami në bardh e zi thuajse nuk dalloheshin fare fytyrat. Nisa të lexoja gazetat: i gjeja në shkollë, në bibliotekë. U dashurova: imazhi nuk ndryshonte, por mund të mendoje teksa lexoje. Erdhi koha që shkova vetë të punoja në një gazetë. Më paguanin pak a shumë aq sa merrja për të larë shkallët. Shkruaja për ata që falsifikonin biletat e autobusit, adoleshentët në spitale, skinhead-sat që sapo kishin nisur të shfaqeshin në qytet. Ndihesha krenare që shkruaja gjëra “të rriturish” dhe e kujtoja veten gazetare.
Pastaj, një ditë, më rastisi të blija “Novaja Gazeta”. Hapa gazetën: kishte një artikull mbi Çeçeninë. Shkruanin për një djalë që kishte ndaluar të ëmën të dëgjonte këngët ruse në radio. Ushtarët rusë i kishin rrëmbyer të atin dhe ia kishin kthyer të vdekur me hundën e prerë. Në artikull lexoheshin fjalë të çuditshme: “fshirje”, “pikë filtrimi”. Në fshatin Mesker-Jurt rusët kishin vrarë 36 njerëz. Një burrë ishte kryqëzuar, i gozhuar në duar. Por kishte mbijetuar. Artikulli kishte emër: Anna Politkovskaya.
Shkova direkt në bibliotekën e zonës dhe kërkova gjithë numrat e kaluar. Artikujt e saj. I lexova të gjithë. Kisha ndjesinë sikur më rriste temperaturën: prekja ballin, por isha e ftohtë, e djersitur, e vdekur. Kuptova se s’dija asgjë për vendin tim. Se televizori më kishte gënjyer. Për javë të tëra mbajta mbi supe atë ndjesi. Lexoja, ecja në park, kthehesha për të lexuar sërish. Doja të flisja me një të rritur, por nuk kishte të përshtatshëm: u besonin televizorit. E mora inat për vdekje “Novaya Gazeta”. Më kishte hequr të vërtetën kolektive dhe unë nuk kisha pasur ende kohë të ndërtoja të vërtetën time. Jam katërmbëdhjetë vjeç, mendoja, dhe ndihem si invalide. Vendosa të punoja për “Novaya Gazeta”. Pas disa vitesh ia dola.
*Elena Kostyuchenko është gazetare investigative ruse, e cila punon për “Novaya Gazeta”. Ka fituar disa çmime në Europë për artikujt e saj. Pjesa e mësipërme është shkëputur nga libri “Rusia ime”, përkthyer nga Erjon Uka.
